Geef scholen de ruimte voor een eigen identiteit

Wie kunnen we gebruiken in de rechtsstaat? En wie niet? Verschillende verkiezingsprogramma’s trekken de basiswaarden van de rechtsstaat als grens rond de onderwijsvrijheid. Zo stelt de VVD een verbod voor op lesmateriaal met ‘ondemocratische waarden’ en op identiteitsverklaringen. Een opvallend streven naar grip op het veld met nadruk op wat er niet mag.

In het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA staat dat scholen geen leerlingen of leraren meer op geloof mogen selecteren. Elke school moet even divers kunnen zijn. Elk individu moet op elke school zichzelf kunnen zijn en autonoom zijn opvattingen kiezen; een al te uitgesproken schoolidentiteit (van gereformeerd tot islamitisch) moet verboden worden.

Dat roept bij ons als organisaties voor gereformeerd onderwijs de vraag op: waar blijft het vertrouwen in de pluriforme samenleving? Waar blijft het inclusieve denken? Waar blijft de kansengelijkheid tussen scholen, ouders en kinderen met een meer of minder religieus omlijnde overtuiging?

Laat het onderwijsbeleid beginnen met vertrouwen in de pedagogen. Met visie voor vrij, waardengestuurd onderwijs, met professionele ruimte voor school en leraar. Voor succesvol onderwijs is ruimte nodig, met gedreven leraren in een stimulerende omgeving, op een school die staat voor het gezamenlijk opvoedingsideaal. Maar als de politiek gaat kiezen voor één individualistisch opvoedingsideaal, is het maatschappelijk debat beëindigd. Alle nieuwe burgers krijgen dan de individualistisch-liberale waarden mee; we zijn de vraag voorbij of kinderen misschien ook gelukkig kunnen worden van een niet-autonoom leven.

Als de onderwijsparagrafen met die strekking bedoeld zijn om de rechtsstaat verder te helpen, dan schieten ze hun doel voorbij. Want fundamenteel voor de rechtsstaat is dat niet de staat het maatschappelijk debat beëindigt en alle toekomstige burgers aan één waardeninfuus legt.

Bestaat er dan een acceptabel opvoedingsalternatief, voor ‘helemaal jezelf kunnen zijn’? Waarom niet? Er zijn andere opvoedingsidealen, waar onze samenleving ook baat bij heeft. Bijvoorbeeld een visie waarin het helemaal niet wenselijk is om individueel autonoom te zijn, omdat de groep om je heen je identiteit altijd mee bepaalt. Of een kind- en wereldvisie vanuit de hoop op God, een transcendent geluk, dat roept om de ander te dienen. Zou onze rechtsstaat juist niet dit soort visies hard nodig hebben, waarin de grote druk op het individu om je unieke zelf te zijn gerelativeerd wordt? Ons land heeft ook levensvisies nodig waarin grote keuzes voor je worden gemaakt als kind, waarbij je aan de hand wordt genomen alvorens persoonlijk een pad te kiezen.

Daarom zijn er ouders en scholen die een gemeenschappelijke waardenoriëntatie nastreven. En om dat te kunnen doen schrijven die scholen hun gedeelde waarden op, maken ze daar beleid op en werven zij leraren mede op grond van die levensovertuiging. Dat rechtvaardigt identiteitsscholen, omdat die eigen waarden de hele wereldvisie doortrekken. Dat weten juist die sociaalliberale partijen als geen ander, getuige de gedrevenheid waarmee zij de inhoud van het burgerschapsonderwijs willen meebepalen.

Zijn de gereformeerde scholen dan perfect? Nee, ook hier gaat soms iets mis. Als organisaties voor gereformeerd onderwijs (VBSO, VGS, Driestar Educatief, KOC, ROV) vragen we ons voortdurend af in hoeverre we voldoen aan de hoge maatstaf van naastenliefde. Dat is ook de drijfveer om het beter te doen.

Als we in onze rechtsstaat willen vasthouden aan respect voor diverse overtuigingen, dan moeten we koesteren en faciliteren dat er scholen zijn van diverse overtuigingen. En die waarden, waar onze samenleving óók iets aan heeft en die zorgen voor variatie in het publieke debat, kunnen we in een school met gezamenlijk gedragen identiteit levend houden en aan de kinderen bijbrengen.

Verschenen in Trouw, d.d. 13 oktober 2023

Mr. drs. J. (Jaco) van den Brink

Onderwijsadvocaat

Stel een vraag